Ο Ελληνικός Χώρος (υπό την γεωπολιτική έννοια του όρου) αποτελεί το σημείο διασταυρώσεως τριών ηπείρων: Ευρώπης – Ασίας – Αφρικής. Δεσπόζει της
ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, καλύπτοντας τόσον αυτήν, από δυσμών, όσον και την συντομώτερη θαλάσσια γραμμή συγκοινωνιών της Δυτικής Ευρώπης (η οποία, διά της Διώρυγος του Σουέζ, καταλήγει στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό).
Θεωρουμένη υπό το πρίσμα της γεωστρατηγικής αναλύσεως των (Αγγλοσαξονικών) Ναυτικών Δυνάμεων (Sea Powers / Maritime Powers), διαχρονικά, η Ελλάς είναι, κατ’ εξοχήν τμήμα του λεγομένου «Αναχωματικού Δακτυλίου» ή της «Περιμετρικής Ζώνης» (Rimland), πέριξ της «Παγκοσμίου Νήσου» (World Island), όπως αποκάλεσε άλλοτε ο πατέρας της Κλασσικής Αγγλοσαξονικής Γεωπολιτικής Sir Halford Mackinder την συμπαγή χερσαία μάζα του πλανήτη.
Εν προκειμένω δε, αξιοπρόσεκτη είναι και η επισήμανση του προαναφερθέντος, ότι «η κατάκτησις της Ελλάδος υπό μιας Μεγάλης Χερσαίας Δυνάμεως θα δώσει πιθανότατα εις αυτήν την Δύναμιν την δυνατότητα ελέγχου ολοκλήρου της Παγκοσμίου Νήσου».
Σε Ηπειρωτικές/Χερσαίες, δηλαδή Ευρασιατικές, Δυνάμεις (Land Powers / Continental Powers), ενεργούσες στρατιωτικά από Βορρά (από των πεδιάδων της «Μεσευρώπης» ή της Μείζονος Ρωσσίας), με σκοπό να απειλήσουν τις συγκοινωνίες της Μεσογείου και να επικοινωνήσουν προς Νότον, διά των κλειστών θαλασσών Αδριατικής – Ευξείνου, ο Χερσαίος, Θαλάσσιος και Εναέριος Χώρος της Ελληνικής Χερσονήσου:
- Προσφέρει την δυνατότητα διανοίξεως των προαναφερθεισών θαλασσών.
- Παρέχει το τακτικό πλεονέκτημα της υπερκεράσεως εκ δυσμών των Στενών.
- Παρέχει βάσεις και ανοίγει προσβάσεις για την Κυριαρχία της Θαλάσσης (Command of the Sea) επί της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου καθώς και ελευθερία ενεργείας για μεταγενέστερες επιχειρήσεις προς Μέση Ανατολή και Β. Αφρική.
Αντιστρόφως, στις Ναυτικές Δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, ενεργούσες στρατιωτικά από Νότου (από θαλάσσης) ο Χερσαίος, Θαλάσσιος και Εναέριος Χώρος της Ελληνικής Χερσονήσου:
- Εξασφαλίζει το δεξιό πλευρό τους.
- Ταυτοχρόνως αποτελεί πλευρική Απειλή (Threat) κατά των Ευρασιατικών Δυνάμεων, οι οποίες ενεργούν στην ευρύτερη «Μεσευρώπη» (Mitteleuropa), από Γερμανίας μέχρις Ουκρανίας.
Ιδιαιτέρως κρίσιμη είναι η παρατήρηση ότι η Νότιος Στρατηγική Αρτηρία του Μείζονος Ευρωπαϊκού Χώρου (η οποία άρχεται εκ μιας ζωτικής περιοχής της ΝΑ. Ρωσσίας) δύναται να διοχετεύσει δυνάμεις κατά μήκος δύο Στρατηγικών Αξόνων προς άλλες ζωτικές περιοχές. Ένας Άξων οδηγεί εις τα Στενά και τον μετ’ αυτών αρρήκτως συνδεδεμένο Ελληνικό Χώρο, και ο έτερος προς την Μ. Ανατολή. Κατά μήκος αυτών των Στρατηγικών Αξόνων ανεπτύχθησαν πάντοτε, ιστορικά, οι προς Νότον επεκτατικές τάσεις της κλασσικής Ηπειρωτικής/ Ευρασιατικής Δυνάμεως (Ρωσσία). Και κατά μήκος των ιδίων Αξόνων θα εκδιπλωθούν και εις το μέλλον – με ό,τι σημαίνει τούτο για την προστιθεμένη γεωστρατηγική αξία του Ελληνικού Χώρου.
Αλλά και σε αντίστροφο ρόλο δύναται να χρησιμοποιηθεί η Νότιος Στρατηγική Αρτηρία, εκ μέρους δηλαδή εκείνης της Ναυτικής Δυνάμεωςπου θα επεδίωκε την εξαπόλυση επιθετικών επιχειρήσεων, με σκοπό την πρόκληση Απειλής κατά του πλευρού προωθήσεως της Ηπειρωτικής Δυνάμεως προς την Δ. Ευρώπη.
Οι (Αγγλοσαξονικές) Δυνάμεις της Θαλάσσης δύνανται να φράξουν μία εχθρική προώθηση Ηπειρωτικής Δυνάμεως(Ρωσσία) κατά μήκος του Νοτίου Στρατηγικού Άξονος προς την Χερσόνησο του Αίμου δι’ ενός προγεφυρώματος περιορισμένου βάθους, το οποίον καταλαμβάνει τον Ελληνικό Θαλάσσιο Χώρο του Αιγαίου μετά του όλου νησιωτικού συμπλέγματος. Ειρήσθω εν παρόδω ότι στην «Εσωτερική Περίμετρο», κατά Mackinder, ή «Δακτύλιο Γη», κατά τον Αμερικανό θεωρητικό της Γεωπολιτικής NicholasSpykman (χάρις στον έλεγχο της οποίας οι Ναυτικές Δυνάμεις επιτυγχάνουν να κρατούν την εκάστοτε Ευρασιατική Ηπειρωτική Δύναμη σε καθεστώς στρατηγικής περικυκλώσεως), συμπεριλαμβάνεται αυτονοήτως το νότιο άκρο της Χερσονήσου του Αίμου, και ονομαστικώς το Αιγαίον.
Το γεωγραφικώς ενιαίον αυτό προγεφύρωμα δύναται να χρησιμοποιηθεί, από Ναυτικές Δυνάμεις ενεργούσες κατά Ηπειρωτικών Δυνάμεων, σε δύο διαφορετικούς ρόλους – ασπίδος ή δόρατος:
- Είτε ως αμυντικό ανάχωμα, αποβλέπον στην απαγόρευση πάσης επιθετικής ενεργείας του Εχθρού προς Μεσόγειο και Μ. Ανατολή. Από την σκοπιά των Ναυτικών Δυνάμεων του διεθνούς συστήματος, η μείζων γεωστρατηγική λειτουργία του Χώρου των Στενών των Δαρδανελλίων, του Αρχιπελάγους του Αιγαίου και της Χερσονήσου του Αίμου είναι (και οφείλει πάντοτε να είναι), η σταθερά και διαρκής Ανάσχεση (Containment) της πιθανής εξόδου/καθόδου της Μείζονος Χερσαίας Ευρασιατικής Δυνάμεως προς τις θερμές θάλασσες, προς Νότον. «Ρουβίκωνα της Ρωσσίας» χαρακτήρισε τα Στενά ο Βρεταννός Υπουργός των Ναυτικών (Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου), την εποχήν του Κριμαϊκού Πολέμου, Sir James Graham.
- Είτε ως βάση για την εξαπόλυση επιθετικών επιχειρήσεων κατά του μαλακού υπογαστρίου της Ηπειρωτικής Δυνάμεως, η οποία ενεργεί στην Μεσευρώπη.
Υπενθυμίζεται εν προκειμένω, λίαν ενδεικτικώς, το ζωηρό ενδιαφέρον των Ναυτικών Δυνάμεων στην διάνοιξη «Τρίτου Μετώπου» στην Ελληνική Χερσόνησο, μεσούντος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου – καθώς και η σημασία, την οποίαν είχε το «Μέτωπον Θεσσαλονίκης» για την διάρρηξη της αμύνης των Ηπειρωτικών/Κεντρικών Δυνάμεων.
Εξ άλλου, νηφάλια και απομυθοποιημένη εξέταση του ζητήματος των Στενών αναδεικνύει την αξία των προγεφυρωμάτων της Δυτικής Θράκης και του νησιωτικού συμπλέγματος του Βορείου Αιγαίου: Σε περίπτωση καθ’ ην η Ελλάς αρνηθεί στην Ναυτική Δύναμη (ΗΠΑ, Μ. Βρεττανία) την παροχή διευκολύνσεως της αμύνης των Στενών – ή, πολλώ μάλλον, προσφέρει στην Ευρασιατική Δύναμη (Ρωσσία) διευκόλυνση προσβολής των Στενών –, τότε τα Στενά, από μείζονος γεωστρατηγικής σημασίας περιοχή διασταυρώσεως διηπειρωτικών συγκοινωνιών, μεταβάλλονται, αίφνης, σε κώλυμα το οποίον κλείνει τις συγκοινωνίες.
Ειδικώτερα, ο Ελληνικός Θαλάσσιος Χώρος, περιλαμβάνοντας το Αιγαίον, το Κρητικόν και το Ιόνιον πέλαγος καθώς και τα εις αυτά κείμενα νησιωτικά συμπλέγματα, αποτελεί «Ζωτικό Θαλάσσιο Χώρο» της Ανατολικής Μεσογείου.
Σημειωτέον ότι η Ελλάς δεν αποτελείται μόνον από το ηπειρωτικό τμήμα της Χερσονήσου του Αίμου αλλά και από ένα σύνολον 6.000 περίπου νήσων και παντός μεγέθους νησίδων. Συγκαταλέγεται στις χώρες με το μεγαλύτερο μήκος ακτογραμμής (10η κατά σειράν παγκοσμίως) – μεγαλύτερο, φερ’ ειπείν, μιας άλλης χώρας-χερσονήσου, όπως η Ιταλία, ή ενός τυπικώς νησιωτικού κράτους, όπως η Μ. Βρεττανία. Η Ελλάς είναι κυριολεκτικώς «κράτος όρμων και λιμένων», κατά την εύστοχη επισήμανση Βρεττανού παρατηρητού του 1938.
Αναλυτικότερα:
- Το Αιγαίον είναι ο Ζωτικός Θαλάσσιος Χώρος των Στενών Ελλησπόντου-Βοσπόρου και ο χώρος, ο οποίος, σε συνδυασμό με το Κρητικόν πέλαγος, παρέχει στον εκ τούτου ορμώμενον μεγάλα πλεονεκτήματα προς εξασφάλισιν του ελέγχου της Διώρυγος του Σουέζ και της εν γένει Ανατολικής Μεσογείου.
- Το Ιόνιον είναι ο Ζωτικός Θαλάσσιος Χώρος του Στενού του Οτράντο, εκ του οποίου υπάρχει η δυνατότης σοβαρού ελέγχου της διόδου Σικελίας – Τύνιδος. Εκ του Ιονίου, ο επιχειρών, έστω και με περιορισμένα μέσα, δύναται, λόγω του επικέντρου της θέσεως, να διεκδικήσει την κυριαρχία, κατά πρώτον, των Στενών του Οτράντο και, κατά δεύτερον, της διόδου Σικελίας-Τύνιδος. Δεν είναι τυχαίον ότι ο Ναύαρχος Θεόδωρος Ουσακώφ (μία από τις λαμπρότερες μορφές της Ρωσσικής Ναυτικής Ιστορίας) απέδιδε τόση σημασία στην Κέρκυρα.
- Το Κρητικόν πέλαγος υποστηρίζει και πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες του Ιονίου και του Αιγαίου, παρέχον στην ενδιαφερομένη Ναυτική Δύναμη την Κυριαρχία της Ανατολικής Μεσογείου. Χάρις στην κατάκτηση του Χάνδακος, η Ενετία ανεδείχθη εις Κυρίαρχον της Ανατολικής Μεσογείου, διασφαλίζοντας τον έλεγχο του θαλασσίου διαύλου Αιγαίου – Δαρδανελλίων – Βοσπόρου καθώς και των συγκοινωνιών προς Συρία και Αίγυπτο. Αλλά και πολλούς αιώνες μετέπειτα, καθ’ όλον το δεύτερον ήμισυ του 20ού αι. αλλά και επί των ημερών μας, η βάση της Σούδας διασφάλισε και εξακολουθεί να εγγυάται υπέρ της Παγκοσμίου Ναυτικής Δυνάμεως την Θαλασσία Κυριαρχία της επί της Ανατολικής Μεσογείου.
Πέραν της στρατηγικής σημασίας, οι Ελληνικές Νήσοι μέχρι Κρήτης, ως εκ της φύσεως, διατάξεως και των επ’ αυτών εγκαταστάσεων, σε συνδυασμό με την Ελληνική Χερσόνησο, προσδίδουν στις ελληνικές θάλασσες και μείζονα τακτική σημασίαν, διότι:
- Ευνοούν την δράσιν ναυτικών μονάδων για άπαντα τα είδη επιχειρήσεων.
- Επιτρέπουν την υποστήριξη των προαναφερθεισών ναυτικών δυνάμεων υπό χερσαίων και αεροπορικών δυνάμεων.
- Επεκτείνουν τον Χερσαίο Χώρο και ευνοούν Ειδικές Επιχειρήσεις.
- Το Τρίγωνον Πύλου – Κρήτης – Δωδεκανήσου είναι τεραστίας στρατηγικής σπουδαιότητος, καθ’ όσον αποτελεί μίαν άλυσο, που απαγορεύει την έξοδο του στόλου της Ηπειρωτικής Δυνάμεως προς την Μεσόγειο, προκειμένου να αμφισβητήσει την Θαλασσία Κυριαρχία της Ναυτικής Δυνάμεως – ή εμποδίζει, αντιστρόφως, την είσοδο του στόλου της Ναυτικής Δυνάμεως προς το Β. Αιγαίον και τα Στενά, προκειμένου να πλήξει το μαλακόν υπογάστριον της Ηπειρωτικής Δυνάμεως.
Εξ ου και η Βρεττανία, ως τότε Θαλασσοκράτειρα και, άρα, Ηγεμονεύουσα Δύναμις του Διεθνούς Συστήματος, αφιέρωσε την προσοχή της, κατά την διάρκεια του 19ου αι., στον έλεγχο του προαναφερθέντος Θαλασσίου Χώρου, προκειμένου να αποτρέψει πιθανή κάθοδο/έξοδο της Αγίας Ρωσσίας, μέσω των Στενών και του Αιγαίου, στην Μεσόγειο, γεγονός το οποίον θα συνεπήγετο την ανάδειξη εκείνης της Μείζονος Χερσαίας Δυνάμεως και σε Ναυτική Δύναμη– με κρίσιμες συνέπειες για την θέση της Βρεττανίας ως Κυριάρχου των Θαλασσών και, άρα, Ηγεμονικής Δυνάμεως του συστήματος. Κατ’ ανάλογο τρόπο έπραξε δε και η υπερατλαντική θυγατέρα της (ΗΠΑ), όταν παρέλαβε την σκυτάλη της Θαλασσοκρατίας και Παγκοσμίου Αυτοκρατορίας το 1947, προκειμένου να αποτρέψει κάθοδο/έξοδο της Ηπειρωτικής Δυνάμεως (της Σοβιετικής, την φορά αυτή, Ρωσσίας) προς τις θερμές θάλασσες.
Εξ άλλου, συνεκτιμωμένης της διαπιστώσεως του διαπρεπούς θεωρητικού της Γεωπολιτικής James Fairgrieve, ότι «η υλική πλευρά της Ιστορίας εν τελευταία αναλύσει δύναται να θεωρηθεί ως η ιστορία της αυξούσης ικανότητος του ανθρώπου να κυριαρχεί της ενεργείας», είναι πολλαπλώς σημαντικό το ότι και οι τρεις μείζονες ελληνικές θάλασσες είναι πλουσιώτατες εις κοιτάσματα υδρογονανθράκων και δύνανται, επομένως, να προσθέσουν ανεκτίμητη γεωστρατηγική αξία στην Ελλάδα, σε συνδυασμό και με τους ενεργειακούς αγωγούς τους εκκινούντες ή διερχομένους από τους Θαλασσίους Χώρους της Κύπρου και του Ισραήλ.
Εν κατακλείδι: Σε περίπτωση κατά την οποίαν η Ελλάς ετάσσετο παρά το πλευρόν Ηπειρωτικής/ Ευρασιατικής Δυνάμεως (Ρωσσία), η οποία θα επεδίωκε αμφισβήτηση της Θαλασσίας (και, άρα, Πλανητικής) Κυριαρχίας της Ναυτικής Δυνάμεως (ΗΠΑ), τότε η περί ης ο λόγος Ηπειρωτική Δύναμη αμέσως θα διεισέδυε βαθύτατα στην Μεσόγειο και θα καθιστούσε αυτομάτως αδύνατες τις συγκοινωνίες μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Μεσογείου. Τούτο θα συνεπήγετο για τις Αγγλοσαξονικές Δυνάμεις μεν το τέλος του «Command of the Sea» επί της Μεσογείου, για πρώτη φορά μετά από δύο αιώνες(από εποχής της Αποφασιστικής Ναυμαχίας του Αμπουκίρ και της ήττας του Ναπολέοντος από το RoyalNavy, το 1798), για την Ηπειρωτική Δύναμη δε την επίτευξη, επιτέλους, του μείζονος στρατηγικού σκοπού, τον οποίον έταξε αφ’ ότου απεφάσισε, από εποχής Μ. Πέτρου, να αποκτήσει και ναυτική ισχύ.
Αυτά καλόν είναι να έχει υπ’ όψιν του ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος, όταν θα συναντά τον Πρόεδρο της Ρωσσικής Ομοσπονδίας (αλλά και τους Δυτικούς «εταίρους»)...
ΥΓ(1): Οι αμετανόητοι οπαδοί του καθεστώτος της εθνικής υποτελείας προδήλως ενοχλήθηκαν σφόδρα (και) από το τελευταίο σημείωμά μου, το οποίον κατεδείκνυε την σαθρότητα της ιδεολογικής-προπαγανδιστικής χρήσεως των «Ορλωφικών» για σκοπούς τους και ανέσυραν από την …ναφθαλίνη την υπόθεση της υποστηρίξεως την οποίαν παρείχε στον Κεμάλ ο Λένιν, «ηγέτης του αδελφού ρωσσικού έθνους» (si)!!! Κατ’ αρχάς, ακόμη και εάν ούτως είχαν τα πράγματα, και πάλιν δεν δύναται να εξισωθεί, επ’ ουδενί, η αθλιεστάτη στάσις των (τύποις «Συμμάχων») Δυτικών Δυνάμεων έναντι της Ελλάδος κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία (και η έτι αθλιεστέρα στάσις των έναντι του αμάχου πληθυσμού κατά την Καταστροφή) προς την στάσιν, την οποίαν ετήρησε η Κυβέρνησις των Μπολσεβίκων. Διότι η μεν Αγγλία, Γαλλία κ.λ.π. ήσαν, υποτίθεται, «Σύμμαχοι» της Ελλάδος, τη εντολή των οποίων μάλιστα μετέβη η Ελλάς στην Μικρά Ασία (δεν ενήργησε αυθαιρέτως ούτε μονομερώς η Ελλάς, ούτε διεξήγαγε αίφνης …κατακτητικόν πόλεμον, όπως έλεγε η προπαγάνδα μιας συγκεκριμένης πλευράς, αλλά έπραξε – και έπραττε – κατ’ εντολήν του Ανωτάτου Διασυμμαχικού Συμβουλίου των Τεσσάρων Δυνάμεων). Ενώ, αντιθέτως, η άρτι επιβληθείσα εις την αρχήν Κυβέρνησις των Μπολσεβίκων και ουδεμίαν απολύτως συμμαχικήν δέσμευσιν είχε έναντι της Ελληνικής Κυβερνήσεως και κάθε λόγον είχε, αντικειμενικώς, να πνέει μένεα εναντίον των Αθηνών, εξ αιτίας της άφρονος επιλογής του Ελευθερίου Βενιζέλου να αναμειχθεί ενεργώς στον Εμφύλιο Πόλεμο της Ρωσσίας και να αποστείλει το Α’ Σώμα Στρατού (24.000 άνδρες) στην γαλλική εκστρατεία στην Μεσημβρινή Ρωσσία (ένα ακόμη από τα πάμπολλα βαρύτατα στρατηγικά και πολιτικά σφάλματα του ανδρός). Πέραν τούτου, όμως, προκαλεί θυμηδία στους «παροικούντες την Ιερουσαλήμ» η ταύτιση των Μπολσεβίκων με το Ρωσσικό Έθνος! Ειδικώς η έκφρασις περί Λένιν ως «ηγέτη του ρωσσικού έθνους» μόνον ως …ευφυολόγημα δύναται να εκληφθεί! Ωσάν να λέγαμε, φερ’ ειπείν, «ο Τίτο, ηγέτης του αδελφού Σερβικού Έθνους»! Ο νοών νοείτω! Ο χώρος δεν επιτρέπει να επεκταθώ εις τα της καταγωγής και προελεύσεως του «Λένιν», του «Τρότσκυ» και της συντριπτικής πλειονότητος των ηγετικών στελεχών των Μπολσεβίκων της περιόδου 1917-21, ούτε να αναλύσω το ποίοι, πώς και τίνι τρόπω (έξωθεν) χρηματοδότησαν και παντοιοτρόπως ενίσχυσαν την συγκεκριμένη ομάδα ατόμων, για να αναλάβει δράση διαρκούντος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με σκοπό την διάρρηξη του ρωσσικού «Home Front». Όποιος ειλικρινώς ενδιαφέρεται, ας ανατρέξει στις σχετικές πηγές, αρχίζοντας από τον Αλέξανδρο Σολτσενίτσυν (όρα: «Ο Λένιν στην Ζυρίχη»).
ΥΓ(2): Εξ όσων γνωρίζω, ουδέποτε μέχρι σήμερα η (όποια) Ελληνική Κυβέρνησις απηύθυνε αίτημα οικονομικής βοηθείας προς την Ρωσσική Κυβέρνηση. Άλλωστε, οι γνωρίζοντες γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο δεν ήτο και δεν είναι καν επιτρεπτόν στην χώρα μας ενόσω αυτή τελούσε και τελεί υπό τον ζυγόν του ολοκληρωτικού υπερεθνικού μορφώματος των Βρυξελλών (της ούτω καλουμένης «Ε.Ε.»). Ομοίως, ουδέποτε έως σήμερα μία εκ των λεγομένων μνημονιακών Κυβερνήσεων έθεσε ζήτημα συνολικού επαναπροσδιορισμού των σχέσεων της Ελλάδος με την Ρωσσία, με συνεκτίμηση και της όποιας οικονομικής διαστάσεως. Το αυτό ισχύει απολύτως και για την Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Φυσικά, πάντα ταύτα δεν εμποδίζουν τα φερέφωνα της προπαγάνδας του καθεστώτος της εθνικής υποτελείας να …καταγγέλλουν την Ρωσσία, επειδή, λέει, «δεν βοήθησε οικονομικά την Ελλάδα», ωσάν να είχε, εξ αίφνης, καμμιάν …υποχρέωσιν ο τάδε ή ο δείνα κυρίαρχος γεωστρατηγικός εθνοκρατικός δρων να «βοηθήσει» έναν άλλον δρώντα, ο οποίος έχει αναφανδόν και άνευ αντιλογίας υιοθετήσει την εχθρική κατά της Ρωσσίας στάση της Νέας Τάξεως εις όλα ανεξαιρέτως τα μείζονα και ήσσονα ζητήματα, μετά την ανατροπή της Κυβερνήσεως Καραμανλή! Όσο για την αναβάθμιση του …ΓΑΠ σε αξιόπιστη πηγή της «Oral History», τι να πει κανείς…
* Ο κ. Ηλίας Ηλιόπουλος είναι Διδάκτωρ Ιστορίας Ανατολικής Ευρώπης (Dr. phil) του Πανεπιστημίου Μονάχου, τ. Διευθυντής του Τμήματος Πολιτικών & Στρατηγικών Σπουδών και τ. Καθηγητής της Έδρας Πολιτικών & Στρατηγικών Σπουδών της Διεθνούς Σχολής Πολέμου Βαλτικής (Tartu, Εσθονία).
Πηγή "OnAlert"
Αναρτήσεις
